Waarom betweters al eeuwenlang het bloed onder onze nagels vandaan halen

Arnoud Visser bestudeerde bronnen van de oudheid tot nu; van klassieke komedies en satire tot moderne films en kranten. Hij zocht naar het "culturele script" achter onze irritatie. Waarom vinden we de geleerde betweter al eeuwenlang zo onuitstaanbaar? Uit het onderzoek blijkt dat het vaak niet eens gaat om wát ze zeggen, maar om hoe ze het brengen.

Vraag het een betweter zelf, en hij zal zeggen dat irritatie het ultieme bewijs is van zijn gelijk. "De waarheid is nu eenmaal ongemakkelijk om te horen, menen ze," vertelt Visser. Zo vergeleek Socrates zichzelf met een horzel die de maatschappij wakker prikte met pijnlijke vragen. Ook de zestiende-eeuwse schrijver Aretino had een veelzeggend motto: ‘waarheid baart haat’. Recenter betoogde denker Edward Said dat een echte intellectueel juist tegen de haren in moet strijken. Ze zien de weerstand dus als iets positiefs, iets wat de betweters zelf wel bijzonder goed uitkomt.

Toch ligt de bron van onze woede meestal ergens anders. Volgens Visser gaat de hekel vaak over ongeschreven sociale regels. "Vaak terugkerende zonden zijn onbegrijpelijk taalgebruik en jargon, muggenzifterij (overdreven kritisch over kleinigheden), en de neiging om anderen te verbeteren." Ingewikkelde woorden worden al snel gezien als arrogantie of zelfs bedrog. En die eeuwige drang om anderen te corrigeren? Dat ervaren we simpelweg als een vorm van dominantie of agressie.

Waarom zouden we ons in deze geschiedenis verdiepen? Juist nu, in tijden van populisme en polarisatie, is het belangrijk. "De geschiedenis van de betweter helpt ons beter te begrijpen waar het bredere wantrouwen tegen intellectuelen vandaan komt," zegt Visser. Door door de "betweter-bril" te kijken, worden de achterliggende religieuze en economische motieven van de weerstand duidelijker.

En ach, we moeten er ook een beetje om kunnen lachen. "Eerlijk gezegd: het zijn vaak toch ook gewoon heel vermakelijke historische figuren," zo sluit Visser af.