De psychologische beredenering achter verslaving

24 dec , 13:00 • Lifestyle

doorWillem Megens

Waarom kan de één jarenlang een 'gezelligheidsdrinker' blijven, terwijl de ander langzaam maar zeker wegglijdt in een zware verslaving? En hoe kan het dat een drugsprobleem een hele vriendengroep in één keer overneemt? Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam (UvA) hebben het antwoord gevonden in een verrassende hoek: wiskundige modellen die normaal gesproken insectenplagen voorspellen.

Verslaving werd lange tijd vanuit twee kampen bekeken. Het gebeurt in je brein (biologie) óf het komt door je omgeving (sociale druk), maar in de praktijk is het natuurlijk een cocktail van beide. De onderzoekers hebben nu voor het eerst een model gebouwd dat deze interne drang en externe druk samenbrengt.

Wiskundig model van rupsen

Om dit te begrijpen, leenden de onderzoekers een wiskundig model dat ooit werd gebruikt voor de spruce budworm, een rups die plotseling Canadese bossen kan kaalvreten. Deze beestjes vertonen 'kantelpuntgedrag': ze zijn langere tijd stabiel aanwezig, tot er iets verandert en de populatie explosief toeneemt.

Dit blijkt precies te zijn hoe verslaving werkt. Je kunt jarenlang stabiel matig gebruiken, tot een biologische verandering (je wordt gevoeliger voor het middel) of een sociale verschuiving (je vrienden gaan meer gebruiken) je over het randje duwt.

Vijf inzichten uit de computersimulaties

Dankzij computersimulaties bleek dat het model naadloos aansluit op de werkelijkheid:

Mensen blijven vaak heel lang op hetzelfde niveau (niet, matig of zwaar gebruik) totdat de balans wordt verstoord.
Zwaar gebruik ontwikkelt zich meestal langzaam door kleine biologische en sociale stapjes.
Stoppen of terugvallen gebeurt vaak van de ene op de andere dag, zelfs na jaren van stabiliteit.
Druggebruik kan zich door een netwerk verspreiden als een virus. Zodra een groep 'omklapt' naar hoog gebruik, is de trend heel lastig te keren.
Het verlaten van een foute vriendengroep kan helpen om herstel écht in gang te zetten, al is de kans aanwezig dat je daarna alsnog terugvalt.

Vapen en gokken

De onderzoekers keken ook naar de uitdagingen van nu. Zo ontdekten ze dat vapen en roken elkaar kunnen beconcurreren (waardoor vapen helpt met stoppen) of juist versterken. Ook waarschuwen ze voor de combinatie van hoge beschikbaarheid en lage controle, iets wat we nu zien bij de opkomst van online gokken. Het is niet de beschikbaarheid alleen die voor problemen zorgt, maar de cocktail van "overal bij kunnen" en "geen steun uit de omgeving voelen".

Een nieuwe bril voor de dokter

Dankzij dit model begrijpen we eindelijk waarom een behandeling in de kliniek vaak niet genoeg is als de patiënt daarna terugkeert naar dezelfde sociale omgeving. "Verslaving is niet alleen een individueel of een sociaal probleem; het is allebei," concludeert hoofdonderzoeker Han van der Maas.

Nu de puzzelstukjes op hun plek vallen, kunnen beleidsmakers en artsen eindelijk effectievere plannen maken om verslaving aan te pakken.