Wat eindeloos scrollen doet met ons brein: de verslavende kracht van digitale prikkels

Volgens gedragswetenschapper Wouter van den Bos van de Universiteit van Amsterdam lijkt het scrollen op sociale media sterk op het gedrag van gokkers bij een fruitautomaat. De reden hiervoor ligt in het onvoorspelbare karakter van de inhoud die voorbij komt, soms zien we iets grappigs, soms ontroerends, en soms verontrustends. Deze onvoorspelbaarheid maakt het brein alert en houdt het in een constante staat van verwachting. Iedere keer dat we iets ‘leuks’ tegenkomen, wordt er dopamine vrij gegeven, een neurotransmitter die betrokken is bij het beloningssysteem van de hersenen. Dopamine geeft ons een kortstondig gevoel van plezier en voldoening, waardoor we geneigd zijn om te blijven scrollen in de hoop op een volgende ‘hit’.

Dit mechanisme verklaart ook waarom eindeloos scrollen zelden bevredigend aanvoelt. We krijgen voortdurend kleine beloningen, maar nooit genoeg om écht voldaan te zijn. Volgens onderzoekers werkt dit systeem verslavend, juist omdat het brein telkens opnieuw geprikkeld wordt met minimale inspanning. Het resultaat is een gedragspatroon waarin we steeds meer tijd op ons scherm doorbrengen, zonder ons daar echt bewust van te zijn.

Naast het dopaminerge effect wijst onderzoek ook op meer zorgwekkende langetermijngevolgen voor het cognitief functioneren. Uit een studie gepubliceerd in Nature Communications blijkt dat frequent smartphonegebruik, en vooral het snel wisselen van content zoals bij scrollen op sociale media, in verband staat met veranderingen in hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor aandacht en geheugen. Deze constante overstimulatie maakt het moeilijker om langere tijd geconcentreerd te blijven of diep te focussen op één taak. Dat verklaart waarom veel mensen na langdurig smartphonegebruik moeite hebben met lezen, studeren of zelfs luisteren naar een gesprek, het brein is gewend geraakt aan kortstondige prikkels en raakt sneller verveeld.

Een andere opvallende impact van eindeloos scrollen heeft te maken met slaap. Het RIVM stelde al in 2021 dat bijna één op de drie jongeren slaapproblemen ervaart, waarbij schermgebruik in de avond een belangrijke factor blijkt. Niet alleen remt het blauwe licht van schermen de aanmaak van melatonine, het hormoon dat ons slaperig maakt, maar ook de mentale prikkels van de content zelf zorgen voor onrust. Wie tot vlak voor het slapengaan nog door video’s of berichten scrolt, geeft zijn brein geen tijd om af te schakelen. Hierdoor wordt inslapen moeilijker, en daalt de kwaliteit van de slaap. Slechte slaap leidt op zijn beurt weer tot slechtere stemming, meer stress en verminderde mentale prestaties overdag.

Wat de situatie verder verergert, is het fenomeen ‘doomscrolling’, het doelloos blijven zoeken naar negatief nieuws. Evolutionair gezien zijn onze hersenen geprogrammeerd om bedreigingen te herkennen, negatieve informatie krijgt dus automatisch voorrang in ons bewustzijn. Volgens psycholoog dr. Mary McNaughton-Cassill, geciteerd door Verywell Health (2023), zorgt doomscrolling ervoor dat het stresssysteem van het lichaam geactiveerd blijft. Hierdoor stijgt de productie van stresshormonen als cortisol, wat kan leiden tot lichamelijke klachten zoals hoofdpijn, vermoeidheid en een verhoogde hartslag, evenals psychische gevolgen zoals angst en somberheid. Wat blijkt is dus, dat mensen die intensief doomscrollen tot wel twaalf keer meer kans hebben op mentale gezondheidsproblemen dan gemiddeld.

Toch zijn er ook strategieën om de negatieve spiraal van eindeloos scrollen te doorbreken. Onderzoek van het Trimbos-instituut suggereert dat het stellen van tijdslimieten op apps, bijvoorbeeld via ‘digitale welzijn’-instellingen, effectief kan zijn in het verminderen van schermtijd. Ook het bewust samenstellen van je tijdlijn, door accounts te ontvolgen die negatieve gevoelens oproepen, kan helpen. Apps zoals ‘Nibble’, die korte leermomenten in plaats van afleiding bieden, zijn alternatieven voor wie toch behoefte heeft aan wat schermtijd zonder het brein te overbelasten.

Wat misschien nog het belangrijkst is, is het ontwikkelen van een kritische houding ten opzichte van ons digitale gedrag. Het begint met de simpele vraag: waarom open ik deze app? Wil ik me echt ontspannen, of is het een automatische reflex geworden? Door die vraag eerlijk te beantwoorden, ontstaat ruimte voor bewuste keuzes. Niet om technologie volledig af te zweren, maar om haar op een manier te gebruiken die ons welzijn ten goede komt in plaats van ondermijnt.

Concluderend is eindeloos scrollen geen onschuldige gewoonte, maar een vorm van gedrag die diep inwerkt op onze hersenen, onze stemming, ons slaapritme en onze mentale gezondheid. Door bewustzijn te creëren over deze impact en gezonde gewoonten te ontwikkelen, kunnen we de regie terugnemen over ons digitale leven, en daarmee over ons brein.