De betekenis van de Koto: verhalen, symboliek en stijl op Keti Koti

Het ontstaan van de koto is niet terug te voeren op één oorsprong. Er bestaan verschillende verhalen die samen een orale geschiedenis vormen. Ze zijn gebaseerd op ervaringen die van generatie op generatie zijn doorverteld. Kenners hebben bij NOS verschillende verhalen gedeeld over Keti Koti. Zoals Andy Arduin van Sanisa, expert op het gebied van Afro-Surinaamse klederdracht . Volgens hem wordt de traditionele koto gedragen om de voorouders te herdenken.

De outfit bestaat uit meerdere onderdelen, waaronder de angisa, beter bekend als de hoofddoek. Die hoofddoek ontstond in Suriname tijdens de slavernij, toen het verplicht was om het hoofd te bedekken met een katoenen lap stof. Op de plantages mochten tot slaaf gemaakten vaak niet met elkaar praten. Daarom bedachten vrouwen een manier om via de hoofddoek toch met elkaar te communiceren: door de angisa op een specifieke manier te knopen.

Zo ontstond bijvoorbeeld de Feda-knoopstijl, een simpele knoop waarmee iemand liet weten klaar te zijn voor opstand tegen de slavenhouder. Na de afschaffing van de slavernij ontstonden er allerlei nieuwe knooptechnieken. Stijlen als de Let-Them-Talk en Meet-Me-At-The-Corner werden populair, en mensen vouwden zelfs vormen uit hun omgeving na. De Oto Baka, gebaseerd op de bumper van een auto, werd op een gegeven moment de meest gedragen stijl. Die zie je tegenwoordig minder vaak, omdat het een lastige bindwijze is, maar roept bij veel mensen herinneringen op aan hun grootmoeders.

Toch is niet iedereen het eens over het ontstaan van de angisa. Michelle Piergoelam van Tailors & Wearers een platform dat zich inzet voor het behoud van Afro-Surinaamse mode, verwijst bij NOS naar onderzoek van Christine van Russel-Henar, waaruit blijkt dat de angisa juist na de slavernijperiode ontstond. Door een stijfproces voelt de doek aan als papier, waardoor hij in allerlei vormen gevouwen kan worden. Vrouwen ontwikkelden vervolgens talloze knoopstijlen om op een symbolische manier met elkaar te communiceren.

Een ander belangrijk onderdeel van de koto is de yaki: een kort jasje met mouwen dat net onder de borst uitkomt. Op de rug zitten lintjes, die vroeger iets vertelden over de relatiestatus van de draagster. Als alleen het onderste gedeelte van het lint gevouwen was, betekende dat dat de vrouw nog vrijgezel was. Als het lint over de hele lengte geplooid was, had ze een man. En was het een beetje door elkaar? Dan had ze wel een man, maar bevond hij zich ver weg. Tegenwoordig worden de linten vooral modieus gedragen, maar de symboliek leeft nog altijd voort. Ook de schouderdoek die bij de outfit hoort, spreekt boekdelen. Die kan links of rechts worden gedragen. Als hij links zit, over je hart, betekent dat je hart bezet is. Rechts betekent dat je vrijgezel bent. Veel mensen dragen hem tegenwoordig links, zonder daar per se iets mee te bedoelen.

De rok zelf heet ook koto. Er bestaan verschillende varianten, waaronder de bigi koto, wat grote rok betekent en de broko bere koto, oftewel gebroken buik. Een bigi koto kan tot wel drie meter lang zijn en is vaak net zo lang als de draagster zelf. Aan de bovenkant wordt de rok dan omgeslagen. De broko bere koto heeft vaak een verstelbare lengte en is makkelijker aan te trekken, soms met een touwtje door een gaatje aan de bovenkant. Moderne koto’s vallen vaak tot de knie, terwijl het traditionele model nog een zogenoemde koj bevat: een kussen dat op de rug wordt gedragen en zorgt voor extra volume aan de achterkant.

Toch dragen niet veel mensen meer de traditionele koto. Volgens Arduin zijn er tegenwoordig vooral veel moderne varianten te zien, vaak vol 'prang prang', oftewel: blingbling. Die glimmende toevoegingen zijn niet alleen decoratief, maar worden ook gebruikt om te communiceren. Zo borduren mensen bijvoorbeeld kaas of ontbijtkoek op hun outfit om te laten zien waar ze vandaan komen. Andere populaire versieringen zijn glitters, bloemen, pauwenveren en felle kleuren. Vroeger draaide het vooral om de kwaliteit van de stof; nu is expressie belangrijker geworden.

Omdat de traditionele koto vrij ingewikkeld is om te dragen en te stijlen, lopen veel mensen tijdens Keti Koti met een pangi: een lendendoek die oorspronkelijk door Joden werd meegenomen vanuit Jeruzalem naar Suriname, toen zij als gastarbeiders arriveerden. Ook de pangi vertelt een verhaal. De doek speelt een belangrijke rol in de winti-cultuur, waarbij kleuren bepaalde elementen vertegenwoordigen. Rood staat voor water, blauw voor het bos, wit en zwart voor de lucht en geel voor de aarde.

Keti Koti is dus niet alleen een moment van herdenking en viering, maar ook van stijl, symboliek en generaties aan verborgen verhalen in stoffen, vouwen en kleuren.